Han Schnek, 23 juli 2021
Foto's: © Han Schnek
Categorie: Compositie

Het geheim van sprekende foto's - deel 1

Toen ik besloot freelance fotograaf te worden, kocht ik een knappe camera, las de halve bibliotheek en ging op pad. Naar China. China was hot en de plaatjesboeken beloofden een fotogeniek Luilekkerland met schitterende landschappen, exotische bergvolken en fabelachtige architectuur. Wat kon er fout gaan?

Fotografie als zwarte doos

Toen ik besloot freelance fotograaf te worden, kocht ik een knappe camera, las de halve bibliotheek en ging op pad. Naar China. China was hot en de plaatjesboeken beloofden een fotogeniek Luilekkerland met schitterende landschappen, exotische bergvolken en fabelachtige architectuur. Wat kon er fout gaan?

Het geheim van sprekende foto's

Twee maanden later en tienduizend foto's verder, kwam ik zuchtend tot de slotsom dat fotografie niet afhankelijk is van een duur toestel, supersonische lenzen en technische vakkennis. Tussen al die foto's zaten best een paar aardige plaatjes, een handjevol toevalstreffers. Te weinig om er mijn brood mee te verdienen. Bovendien had ik geen idee wat deze lucky shots eigenlijk zo bijzonder maakten. En al evenmin hoe ze tot stand waren gekomen. Ik kon het trucje niet herhalen.

Fotografie was voor mij een zwarte doos. Veel op de ontspanknop drukken en hopen op het beste. Teleurgesteld - gefrustreerd is een beter woord - besloot ik het over een andere boeg te gooien. De camera ging de ijskast in totdat ik wist waarom de foto's van gelouterde fotografen zoveel beter waren dan mijn tienduizend vingeroefeningen. Wat was hun geheim?

Wat maakt foto's sprekend?

Wekenlang heb ik met mijn neus in de fotoboeken gezeten. Het werk van tientallen beroemde topfotografen passeerde de revue. En nog veel meer van minder bekende stervelingen. Steeds weer vroeg ik me af wat er zo bijzonder aan was. Wat maakt dat het een sprekende foto was? Wat sprak mij aan? Wat niet? Hoe waren ze opgebouwd? Hoe viel het licht? Welk verhaal vertelden ze? Welke emotie riepen ze op? Waar had de fotograaf gestaan toen hij de foto nam?

Na de fotoboeken volgde een zelfde speurtocht over het internet en door bergen tijdschriften. Onze Lieve Heer mag weten hoeveel foto's ik gezien heb. Mijn hoofd duizelde van al die beelden, Maar het geploeter begon zijn vruchten af te werpen. Mijn beperkte brein opende zich voor de beeldtaal die ik aan het leren was.

Het geheim van sprekende foto's

Verschillen tussen kiekjes en foto's

In mijn speurtocht naar het geheim achter de foto's van bekende fotografen, ontdekte ik drie belangrijke verschillen tussen kiekjes en sprekende foto's. Natuurlijk zijn er meer verschillen, maar deze drie vormden een keerpunt in mijn denken over fotografie.

Verschil 1: Kiekjes herinneren en foto's verwonderen
Kiekjes hebben een ander effect op de kijker dan foto's. Een kiekje heeft een sterk nostalgische uitwerking, het beeld roept herinneringen op aan vervlogen tijden.

Maar mensen die de gebeurtenissen niet hebben meegemaakt en de afgebeelde personen niet kennen, zegt het weinig. Kijken naar andermans kiekjes kan even saai zijn als kijken naar het testbeeld op televisie.

Een foto biedt de kijker daarentegen visueel vermaak. Daarmee heeft het bestaansrecht buiten de kring rond de maker.

Begrijp me niet verkeerd: kiekjes zijn niet slechter of minder dan sprekende foto's. Ze zijn anders. En we hebben het nu over het effect. Kiekjes fungeren als tastbaar bewijs van iets dat ooit heeft plaatsgevonden en nooit meer zal terugkeren. Het werkt als een geheugenspoor. Het is een stuk geheugen dat buiten de hersenen ligt opgeslagen. Zodra je naar de foto kijkt, komen de herinneringen bovendrijven. De herinnering, dat veel meer omvat dan wat zichtbaar is op de foto, ligt opgesloten in de hersens van de maker of andere getuigen van het moment. Deze nostalgische waarde is een van de belangrijkste redenen die aan het succes van de fotografie ten grondslag liggen. Daarom verdienen kiekjes altijd respect.

Maar foto's kunnen ook een ander effect hebben. Naast de nostalgische waarde voor de maker kunnen ze visueel aantrekkelijk zijn voor anderen om naar te kijken. Niet perse omdat ze mooi zijn, maar omdat ze een visuele belevenis vormen en verwondering oproepen. Het zijn meestal andere, nieuwe beelden van een op zich bekende werkelijkheid of beelden van een voor de kijker nieuwe, onbekende werkelijkheid. Foto's roepen steevast een gevoel van verbazing op. Verbazing over wat je ziet, hoe de fotograaf het opgemerkt heeft of hoe het beeld tot stand is gekomen.

We komen in deel 3 van deze serie uitgebreid terug op deze verwondering. Misschien wel het belangrijkste onderdeel van de fotografie.

Het geheim van sprekende foto's


Verschil 2: Kiekjes beelden af en foto's beelden uit
Kiekjes zijn mechanische registraties. Het zijn afbeeldingen van de wereld. Althans, pogingen daartoe. Want iedereen weet uit eigen ervaring dat de werkelijkheid zich niet eenvoudig laat vangen op een foto. Niet alleen omdat de maker er meer in zag dan op de foto te zien is, maar vooral omdat het zeggingskracht mist. De beelden spreken niet. Het zijn koude registraties. Tijd en plaats bevroren. Het leven - dat in werkelijkheid in de scène zat - is uit de foto verdwenen. Operatie gelukt, patiënt overleden.

Foto's daarentegen spreken, leven en tonen expressie. Ze gaan ergens over, hebben zeggingskracht. Als kijker ervaar ik iets bij een sprekende foto. Het doet me wat, het roept iets op. Dat kan schoonheid of verbazing zijn, maar ook walging of afkeer. Kortom, foto's hebben impact.

Hoe doet een fotograaf dat? Hoe geef je een foto uitdrukking mee? De essentie is niet alleen laten zien wat je ziet, maar ook hoe je het ziet. Dat begint met goed te kijken naar het onderwerp, te luisteren naar je eigen klankbord en te onderkennen wat het in je oproept, wat het is dat je raakt, wat het is waarom je er een foto van wilt maken en daar uitdrukking aan te geven in de foto. En als het je lukt iets van jezelf in de foto te leggen, kunnen anderen dat misschien herkennen.


Verschil 3: Kiekjes worden genomen en foto's worden gemaakt
Vreemd genoeg is het belangrijkste verschil tussen kiekjes en foto's niet wat je ziet, maar hoe ze zijn gemaakt. Een kiekje is het resultaat van mikken en klikken. Je ziet iets interessants, pakt je camera, mikt op het doel en drukt de ontspanknop in. De prooi is gevangen en je gaat verder. Het resultaat is een foto met een duidelijk signatuur:

  • Het onderwerp is onduidelijk door de foto van grote afstand is genomen;
  • Het onderwerp is meestal ergens in het midden te vinden;
  • De voor- en achtergrond zorgen voor gezellig veel afleiding;
  • Het onderwerp wordt steevast vanaf ooghoogte bekeken;
  • Vormgeving en het licht spelen geen rol van betekenis;
  • Er is niet gewacht op het beste moment om de foto te nemen.

Sprekende foto's zijn het resultaat van een heel ander proces. Je kunt zeggen dat kiekjes worden genomen en foto's worden gemaakt. Ze worden zorgvuldig en met aandacht vormgegeven. Zen en de kunst van het fotograferen.

In deel 2 van deze serie komen we uitgebreid terug op de teleurstelling dat niet alle foto's werken omdat de camera niet ziet wat wij zien en gaan we in op de typische kenmerken van het medium fotografie.


In de basiscursus compositie gaan we uitgebreid in op de praktische aspecten van sprekende foto's maken.

Han Schnek fotografie cursus

Fotografie cursussen waar je écht wat aan hebt.

Contact
06 2606 6606
06 2606 6606
han@schnek-fotografie.nl

Adressen
Begijnhof 20, 2011 HE Haarlem
Utrechtsedwarsstraat 13-1, 1017 WB Amsterdam
Voetiusstraat 3, 3512 JL Utrecht
Wijnhaven 36, 3011 WS Rotterdam

Fotografie cursussen waar je écht wat aan hebt